Logofilosofie

Een belangrijke inspiratiebron voor mij als filosoof is de logofilosofie van Viktor Frankl. Sinds het moment dat ik hiermee in de jaren tachtig kennisgemaakt heb, is deze voor mij steeds belangrijker geworden als de context van mijn denken over zingeving en levenskunst.

De kern van de logofilosofie zoals Frankl deze heeft ontwikkeld, is de menselijke wil tot zingeving, tot betekenisgeving (logos). Van betekenis zijn, voor jezelf en voor de ander. Belangrijk daarbij is het hebben van een doel in het leven.
Frankl schrijft in dit verband: 'Mens zijn in diepste zin betekent geëngageerd zijn met en verwikkeld zijn in een situatie. Het betekent ook oog in oog staan met een zin die vervuld moet worden en waarden die gerealiseerd moeten worden. Het betekent dat men in een spanningsveld leeft tussen de werkelijkheid en idealen'.

Voor Frankl zijn wij mensen meer dan alleen biologisch/psychologische wezens. Wij hebben hiernaast een specifiek menselijke (geestelijke) dimensie. Hier bevinden zich de unieke menselijke eigenschappen, zoals: zingeving, doelgerichtheid, ideeën en idealen, creativiteit, verbeelding, geloof, liefde, geweten, zelftranscendentie, persoonlijke bindingen en keuzen, verantwoordelijkheid, gevoel voor humor en de vrijheid om te kiezen.

Deze geestelijke of noölogische dimensie stelt de mens in staat zichzelf te overstijgen en het eigen handelen in morele en ethische zin te beoordelen en waarderen. Als wij ons in onze mensvisie beperken tot uitsluitend een biologisch/psychologische dimensie, aldus Frankl, doen wij onszelf en onze medemens tekort en komen we niet tot een volledig menselijke ontplooiing.

Volgens Frankl worden mensen niet gedreven door instincten of behoeften, maar geïnspireerd door waarden. Frankl noemt een waarde 'een universele zin'.
Hij onderscheidt:
- Creatieve waarden: waarden die door creatieve en productieve activiteiten gerealiseerd worden.
- Belevings- en ervaringswaarden: ontvankelijkheid in onze contacten met anderen, met de natuur, in het genieten van schoonheid of kunst.
- Houdings- of instellingswaarden: het standpunt dat de mens inneemt ten opzichte van zijn situatie als het lot hem treft dat hij niet kan veranderen.
Een waarde is weliswaar een universele zin, maar deze moet door ieder mens in zijn eigen leven als een concrete opgave persoonlijk gerealiseerd worden.

De laatste jaren zien we een stroom van onderzoek naar zingeving, welzijn, liefde, veerkracht, optimisme, wijsheid, vergeving, verwondering, geluk, creativiteit, talent.
Het doel van therapie verschuift - naast behandeling van problemen - naar veerkracht en het leiden van een meer zinvol en verbonden leven.

Zingevingsonderzoek toont aan dat zingeving een positieve relatie heeft met psychologisch en lichamelijk welzijn, terwijl het een negatieve relatie heeft met psychopathologie (vooral depressie) en ziekte.

Een belangrijke les die ik persoonlijk van Frankl heb geleerd is de volgende:

Wij kunnen ons verleden niet veranderen. Wat gebeurd is, is een feit. We kunnen echter wel de interpretatie en daarmee de waardering die we aan ons verleden geven veranderen. We kunnen als het ware ons verhaal over wie wij zijn herschrijven. En daarin onze houding ten opzichte van ons verleden veranderen. Als we dat daadwerkelijk doen, verandert ook onze toekomst. Deze is immers geworteld in de wijze waarop wij in het heden, het hier en nu, ons leven en ons verhaal over onszelf vormgeven.