Een kwestie van dood en leven

Begin 2021 verscheen bij uitgeverij Balans een nieuw boek van Irvin en Marilyn Yalom Een kwestie van dood en leven. Dit boek gaat over hoe zij samen het ziekteproces (Multipel Myeloom, een vorm van beenmergkanker) en het uiteindelijke overlijden daaraan van Marilyn hebben beleefd. Het is ook een soort liefdesroman van twee mensen die al vanaf de middelbare schoolleeftijd, inmiddels bijna 75 jaar geleden, samen zijn. Irvin Yalom is internationaal bekend als auteur van een aantal prachtige romans, waaronder Nietzsches tranen en Het raadsel Spinoza. Hij schreef in 2017 zijn memoires Dicht bij het einde, terug naar het begin.

Er is een aantal redenen die dit boek bijzonder maken. In de eerste plaats is het een erg openhartig boek. De afspraak was dat zowel Irvin als Marilyn ieder vanuit hun eigen gezichtspunt steeds een hoofdstuk zouden schrijven. Het laatste deel van het boek, na het overlijden van Marilyn is door Irvin alleen geschreven. Daaruit blijkt dat Marilyn na meerdere chemobehandelingen voor zichzelf tot de conclusie gekomen is dat zij niet verder wil leven. Dat zij kiest voor euthanasie. Terwijl Irvin juist heer erg zijn best doet om haar leven voor haar zo aangenaam mogelijk te maken, in de hoop dat zij hiervan zal afzien. Uiteindelijk is een compromis dat Marilyn besluit een immuuntherapie te ondergaan. Irvin wordt er zich in deze fase van bewust dat als zij er niet meer is ook een deel van hemzelf er niet meer zal zijn.
Na enige tijd blijkt dat de immuuntherapie niet aanslaat. Marilyn vraagt aan de specialist hoe lang ze nog te leven heeft. ‘Een à twee maanden’ is het antwoord. Voor Irvin is dit een onverdraaglijke gedachte. Marilyn wil het hebben over de euthanasie en hoe deze in zijn werk gaat. Dat brengt Irvin bijna in een shock. De dreiging dat hij zijn Marilyn zal moeten missen is voor hem te groot. Uiteindelijk overlijdt Marilyn aan euthanasie.

Bijzonder is ook hoe Irvin Yalom, een wereldwijd befaamde psychiater, het verlies van zijn vrouw maar niet kan verwerken. Terwijl hij al in 2008 in zijn boek Tegen de zon inkijken aan zijn lezers uitlegt hoe we onze sterfelijkheid en de dood als iets wat voor ons allemaal even finaal als onvermijdelijk is kunnen leren begrijpen en accepteren. Maanden na haar overlijden heeft hij nog steeds de neiging om gebeurtenissen die hij meemaakt met haar te willen bespreken. Ook kan hij dan nog steeds haar portret niet onder ogen zien zonder vreselijk te moeten huilen. Hij beschrijft dit op een openhartige en ontroerende wijze. Hij vermeldt in dit verband ook een situatie met een cliënte die het verlies van haar man maar niet kon verwerken en die hem daarover raadpleegde. Na enkele gesprekken beëindigde zij de relatie, ‘omdat hij haar toch niet begreep’. Op dat moment, zo schrijft hij, voelde hij zich als psychiater in zijn eer aangetast. Hij had zelf workshops geleid met partners van overleden echtgenoten over rouw en verlies! Nu, na deze ervaring met zijn eigen vrouw, begrijpt hij wat die cliënte destijds bedoelde en hoezeer ze toen gelijk had.
Hij schrijft dat hij weet dat er meestal minimaal een of twee jaar overheen gaat, een periode waarin iemand alle speciale gebeurtenissen van dat jaar zonder partner moet meemaken, voordat er een duidelijke verbetering optreedt. Hij realiseert zich dat hij de laatste jaren van zijn leven (hij is 88) een hele moeilijke periode tegemoet gaat.

Hij eindigt het boek met een brief aan zijn geliefde Marilyn. Daarin schrijft hij onder andere hoezeer hij van haar houdt en dat de afgelopen vier maanden de zwaarste zijn geweest van zijn hele leven. Hij voelt hij zich dof en depressief, en vreselijk alleen. Hij sluit af met een citaat uit Nabokovs autobiografie Geheugen, Spreek: ‘De wieg schommelt boven een afgrond en het gezond verstand zegt ons dat ons bestaan niet meer is dan een vluchtig kiertje licht tussen twee eeuwigheden van duisternis’. Dat beeld, aldus Yalom, is onthutsend en kalm tegelijk. Hij leunt achterover in zijn stoel, sluit zijn ogen en voelt zich getroost.

Een kwestie van dood en leven is een boek dat mensen die hun partner hebben verloren of dreigen te verliezen zeker troost kan bieden. Het is bovendien erg mooi en toegankelijk geschreven. Ook voor degenen die zich uit professioneel oogpunt bezighouden met verlies en rouw, is dit een boek dat ik zonder twijfel zou willen aanbevelen.

Een kwestie van dood en leven (2020), door Irvin en Marilyn Yalom. Uitgeverij Balans, Amsterdam .



Download Een kwestie van dood en leven